การสร้างสรรค์กระดาษสวยนั้นสามารถทำได้หลากหลายรูปแบบ ในที่นี้ครูป้าจะนำเสนอการสร้างสรรค์ผลงานที่เป็นภูมิปัญญาของบรรพชนไทย คือ การทำลูกยอด และพวงมโหตร (อ่านว่า พวง - มะ - โหด ) ซึ่งในอดีตทางภาคกลางของไทยโดยเฉพาะจังหวัดพระนครศรีอยุธยาจะนิยมใช้ในงานบุญ หรืองานมงคลต่างๆ แต่วันนี้ภูมิปัญญาที่งดงามนี้ใกล้จะสูญหายไปจากภาคกลางแล้ว มีพบเห็นพวงมโหตรได้ในงานบุญทางภาคเหนือแต่จะเรียกว่า "ตุงไส้หมู" คนรุ่นใหม่จึงควรที่จะเรียนรู้ฝึกฝนทำให้เป็น เพื่ออนุรักษ์และสืบทอดองค์ความรู้นี้ไปให้ลูกหลานได้
สำหรับครั้งนี้ ครูป้าจะทำแบบพับเก็บได้ ขนย้ายสะดวก ไม่เปลืองพื้นที่ สามารถทำไว้ล่วงหน้าได้ เมื่อเลิกงานแล้วก็พับเก็บได้ และจะอธิบายค่อนข้างละเอียดเพื่อให้มือใหม่ทำได้ง่ายขึ้น (ขออภัยที่เนื้อหายังไม่สมบูรณ์เพราะยังแทรกภาพประกอบไม่ได้เนื่องจากระบบมีการเปลี่ยนแปลง จะพยายามปรับปรุงให้สมบูรณ์ค่ะ) แนะนำให้ทำขนาดเล็กก่อนนะคะ เมื่อรู้หลักและวิธีการทำแล้วจึงค่อยนำไปประยุกต์ ขยายขนาด สลับสี เปลี่ยนรูปทรงตามที่ต้องการ
วัสดุ-อุปกรณ์ที่ต้องจัดเตรียมสำหรับทำลูกยอด (ถ้าจะให้ทำงานได้ง่าย ควรเตรียมให้ครบ) มีดังนี้
1. กระดาษแก้วขุ่น (กระดาษว่าวมัน) สีตามชอบ จำนวน 2 แผ่น
2. กรรไกรตัดกระดาษ (ควรใช้ขนาดใหญ่และคม)
3. คัทเตอร์ สำหรับตัดกระดาษแก้วขุ่น
4. กาวหรือแป้งเปียก
5. ไม้เสียบลูกชิ้น 1 อัน ผ่าหรือเหลาให้เล็ก ใช้สำหรับทากาว (ถ้าไม้ใหญ่จะติดกาวเยอะ ทำยาก)
6. กระดาษค่อนข้างแข็ง ตัดเป็นรูปวงกลม เส้นผ่าศูนย์กลาง ประมาณ 17 เซนติเมตร แล้วตัดแบ่งครึ่ง เขียนสัญลักษณ์ เป็น แผ่น A กับ แผ่น B (ใช้สำหรับประกบให้ลูกยอดติดกันเป็นทรงกลม จะใช้กระดาษปกรายงานก็ได้)
7. เชือก(สำหรับผูก และแขวนลูกยอด)
8. ลวดเย็บกระดาษ , ลวดเสียบกระดาษ
9. คลิปหนีบกระดาษ
10. ที่เจาะตาไก่
11. แบบในการแตะกาว (ถ้ามีแบบในการแตะกาว ก็จะช่วยให้ขนาดของช่องกว้างสม่ำเสมอกัน ทำโดยนำแผ่นฟิวเจอร์บอร์ด(ขนาด A4) มาขีดเส้นตรงตามแนวขวาง ห่างกันประมาณ 2.5- 3 เซนติเมตร แล้วเขียนเลขที่ปลายเส้นทุกเส้นสลับกัน เช่น 1,2,1,2,1,2
วิธีทำ (ลูกยอดเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 18 เซนติเมตร )
1. ตัดกระดาษแก้วขุ่นเป็นแผ่นเล็ก ขนาด 19 X 15 เซนติเมตร จำนวน 24 แผ่น ( กระดาษ 1 แผ่น จะตัดได้ 12 แผ่นเล็ก)
วิธีตัดกระดาษให้ง่าย ทำโดยซ้อนกระดาษท้ั้ง 2 แผ่น เข้าด้วยกันแล้วพับพับครึ่งตามแนวขวาง 2 ครั้ง จะแบ่งกระดาษเป็น 4 ส่วน เท่าๆกัน แล้วใช้ใบคัทเตอร์สอดเข้าไปในรอยพับ ตัดกระดาษให้ขาดออกจากกัน จะได้กระดาษขนาด 19 X 45 เซนติเมตร 8 แผ่น จากนั้นแบ่งกระดาษออกมาครั้งละ 4 แผ่น (ถ้าตัดทีเดียวจะหนาเกินไป ตัดยาก) แล้วพับตามแนวขวางแบ่งกระดาษเป็น 3 ส่วน เท่าๆกัน ตัดออกมาจะได้กระดาษขนาด 19 X 15 เซนติเมตร รวม 24 แผ่น
2. นำกระดาษที่ตัดไว้ ทั้ง 24 แผ่น มาพับครึ่งตามแนวขวางทีละแผ่น จะได้รูปสี่เหลี่ยม ขนาด 9.5 X 15 เซนติเมตร
3. นำกระดาษที่พับครึ่งไว้ มาเรียงซ้อนกันโดยให้สันทบของกระดาษแต่ละคู่อยู่ทางเดียวกัน แล้วใช้ลวดเย็บริมกระดาษทางด้านสันทบ 2 ตัว ให้กระดาษติดกันเป็นปึก
4. นำกระดาษที่เย็บไว้ไปวางบนแบบทากาว ให้สันทบอยู่ชิดริมทางด้านมือที่ไม่ถนัด แล้วใช้ลวดเสียบกระดาษหนีบกระดาษทั้งปึกให้ติดกับแบบ
5. การติดกาวจะเริ่มจากกระดาษแผ่นล่างสุด ใช้มือข้างที่ไม่ถนัดพลิกกระดาษเปิดออกไปให้เหลือเพียงแผ่นล่างสุด ใช้มือข้างที่ถนัดถือไม้เสียบลูกชิ้น จุ่มกาวเพียงเล็กน้อย(ย้ำว่าเล็กน้อย)แล้วลากเป็นเส้นเล็กๆลงบนกระดาษ ตามตำแหน่ง 1-1-1-1 ในแบบ แล้วจับกระดาษแผ่นถัดไปวางลงมา ใช้มือลูบกระดาษให้เรียบ
6. การติดกระดาษแผ่นถัดไปทำเหมือนกับข้อ 5 แต่ให้ทากาวลงบนกระดาษในตำแหน่ง 2-2-2-2
7. ทำซ้ำเหมือนกับข้อ 5 และข้อ 6 ทำทีละแผ่นสลับกันไปจนครบทุกแผ่น
8. นำกระดาษครึ่งวงกลมที่เขียนสัญลักษณ์ A มาทากาว แล้วติดลงบนปึกกระดาษแก้วด้านบน โดยวางด้านเส้นตรงไว้ที่ด้านสันทบ
7. จากนั้นพลิกปึกกระดาษด้านล่างขึ้นมา นำกระดาษครึ่งวงกลมที่เขียนสญลักณ์ B มาทากาว แล้วติดลงบนปึกกระดาษเหมือนกับข้อ 8 แล้วปล่อยชิ้นงานไว้ให้กาวแห้งสนิท ดึงลวดเย็บกระดาษออก
9. นำกรรไกร(ขนาดใหญ่และคม) มาตัดกระดาษส่วนเกินออก (ตัดทีเดียวทั้งปึก)ให้เหลือไว้เป็นรูปครึ่งวงกลม เว้นริมให้ห่างจากกระดาษ A และ B ประมาณ 0.5 เซนติเมตร
10. ใช้ตาไก่เจาะรูใกล้ๆกับสันทบ ทั้งหมด 3 จุดในตำแหน่ง บน กลาง ล่าง
11. ร้อยเชือกเข้าในรูกระดาษที่เจาะไว้ ผูกเชือกคล้องสันให้เป็นห่วงหลวมๆ
เวลาจะใช้งานก็นำมาประกอบโดยจับริมกระดาษแผ่น A และ B คลี่ออกมา ให้สัญลักษณ์ A และ B ประกบติดกันให้เป็นทรงกลม แล้วใช้ลวดเสียบกระดาษเสียบติดกันเป็นระยะๆ (ถ้าจะทำแบบถาวรก็ใช้กาวทา) แล้วใช้เชือกของพวงมโหตร สอดเข้าในช่องตรงกลาง จากทางด้านล่างขึ้นด้านบน นำไปแขวนประดับตกแต่ง เมื่อเลิกใช้งานก็ถอดลวดเสียบกระดาษออก พับเก็บได้
วัสดุ อุปกรณ์ สำหรับทำพวงมโหตร (2 สี)
1. กระดาษแก้วขุ่น 2 แผ่น
2. กรรไกรตัดกระดาษ (ควรใช้ขนาดใหญ่และคม)
3. เชือกสำหรับแขวน
4. กระดาษแข็ง ตัดเป็นวงกลม เส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 7 เซนติเมตร เจาะรูตรงกลาง แล้วร้อยเชือกทำเป็นห่วงสำหรับแขวน
วิธีทำ
1. วางกระดาษแก้วขุ่น 2 สี ซ้อนกัน (อยากให้กระดาษสีไหนอยู่ด้านในก็เอาวางไว้ด้านล่าง)
2. ตัดกระดาษให้เป็รูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส (จับมุมกระดาษด้านล่างข้างใดข้างหนึ่งหนึ่งพับทบขึ้นไปที่ด้านตรงข้ามให้เป็นรูปสามเหลี่ยม แล้วตัดเศษรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าที่เหลือออกไป)
3. นำกระดาษรูปสามเหลี่ยม ที่ได้จากข้อ 2 มาพับทบครึ่ง (จับให้มุมแหลมทั้ง 2 มุม ซ้อนกัน)
4. นำกระดาษจากข้อ 3 มาพับทบครึ่งอีกครั้งหนึ่ง (จับให้มุมแหลมท้ั้ง 2 มุม ซ้อนกัน) แล้วกางกระดาษออกซึ่งจะเห็นรอยพับที่บริเวณกลางกระดาษ
5. จับริมกระดาษพับเข้ามาหารอยพับที่อยู่กึ่งกลางรูปสามเหลี่ยม ทำทั้ง 2 ด้าน (จะเห็นกระดาษเป็นรูปสามเหลี่ยมด้านไม่เท่า 2 รูป ที่ใช้ฐานร่วมกัน)
6. จับริมกระดาษด้านข้างของรูปสามเหลี่ยมท้ั้ง 2 ด้าน พับเข้ามาซ้อนกันให้พอดี จะได้รูปสามเหลี่ยมด้านไม่เท่า 1 รูป ที่มีฐานขนาดประมาณ 27 เซนติเมตร
7. ใช้กรรไกรตัดกระดาษตามภาพ ขั้นตอนนี้สำคัญนะคะ ถ้าไม่มีสมาธิ ตัดผิดจะเสียเลยค่ะ เพื่อให้ง่ายสำหรับมือใหม่ ควรใช้ดินสอขีดเส้นไว้ และเริ่มตัดจากด้านฐานของสามเหลี่ยมก่อน โดยตัดตามเส้นประก่อน(ต้องเว้นด้านริมกระดาษไว้ประมาณ 1 เซนติเมตร) ตัดจากด้านใหญ่ไปหาด้านเล็ก แต่ละเส้นตัดห่างกันประมาณ 2 เซนติเมตร ให้เหลือด้านมุมแหลมไว้ประมาณ 4-5 เซนติเมตร และกลับด้าน ตัดตามเส้นทึบ(ตัดสับหว่างกับเส้นประ เว้นริมกระดาษไว้ 1 เซนติเมตร เช่นกัน)
8. เสร็จแล้วตัดกระดาษที่มุมแหลมปลายสุดประมาณ 2 มิลลิเมตร ให้เป็นรูสำหรับร้อยเชือก
9. ตกแต่งชายกระดาษด้วยการตัดซิกแซก หรือตัดเจาะให้เป็นลวดลาย
10. ค่อยๆคลี่กระดาษออกให้เป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตตุรัส(เหมือนกับตอนแรก)
11. นำเชือกร้อยเข้ากับกระดาษแข็งวงกลมที่เตรียมไว้ สอดเข้าในรูตรงกลางของพวงมโหตร โดยสอดจากด้านล่างขึ้นด้านบน
12. หาที่แขวนปลายเชือกไว้ แล้วคลี่กระดาษ จัดพวงให้สวยงาม
13. ติดพวงมโหตรเข้ากับลูกยอด โดยการสอดปลายเชือกที่แขวนพวงมโหตรเข้าด้านล่างของลูกยอดให้ทะลุออกทางด้านบน